Nowa Huta
| Oddziały | |
| Adres: | Nowa Huta, Kraków |
Opis
Nowa Huta jest miejscem szczególnym, w którym można połączyć na niewielkiej przestrzeni kilka różniących się i wzajemnie uzupełniających szlaków kulturowych. Nowa Huta (miasto i kombinat metalurgiczny) była sztandarową budową wczesnych lat PRL-u. Decyzję polityczną o budowie kombinatu metalurgicznego na żyznych terenach podkrakowskich wsi Pleszowa i Mogiły podjęto w 1949 r. Jako miasto idealne, które miało być wizytówką Polski w świecie, uzyskała czytelny plan urbanistyczny i architekturę w stylu socrealistycznym - z jednej strony opartą na wzorcach architektury renesansowej, a z drugiej na amerykańskiej koncepcji urbanistycznej tzw. jednostki sąsiedzkiej.
Aby zrozumieć, jakie były dzieje miejscowości podkrakowskich (było ich ponad 30), na terenie których powstała najmłodsza dzielnica Krakowa, należy zapoznać się z całym dziedzictwem kulturowym tych ziem. Dzięki powstaniu strefy objętej zakazem budowlanym wokół kombinatu, na terenie Nowej Huty zachowało się wiele przykładów zabudowy wiejskiej, liczne dwory i pałace oraz obiekty sakralne. Najciekawsza wydaje się trasa obejmująca m.in.: neobarokową siedzibę Kirchmayerów oraz barokowy kościół św. Wincentego w Pleszowie; dwór Branickich z XVII w., z renesansowym lamusem (proj. S. Gucci) i XIX w. dworek Badenich w Branicach; neorenesansowe dwory: rodziny Popielów wraz z gotyckim kościołem rycerskim św. Grzegorza Wielkiego w Ruszczy oraz dwór rodziny Badenich w Wadowie.
Na szczególną uwagę zasługuje jednak dawna kaplica ariańska i jedyny zachowany cmentarz ewangelicki na terenie Krakowa
w Łuczanowicach z XVII w. oraz założenie zamkowe Wodzickich w Kościelnikach wraz z XVII-wiecznym drewnianym kościołem w Górce Kościelnickiej. Wracając do centrum Nowej Huty, warto zatrzymać się i obejrzeć prehistoryczny kopiec Wandy (VII lub VIII w.), skąd rozciąga się niesamowita panorama na kombinat metalurgiczny. Niedaleko na ul. Klasztornej 11 znajduje się najcenniejszy zabytek Nowej Huty - XIII-wieczne opactwo Cystersów (przeniesione do Mogiły w 1226 r. z Kacic k. Słomnik) oraz sąsiadujący z nim drewniany, pochodzący z 1466 r. kościół św. Bartłomieja, unikatowe dzieło cieśli i snycerzy. Pomiędzy Centrum Administracyjnym kombinatu metalurgicznego - najciekawszą i najpełniejszą realizacją architektury socrealistycznej w Nowej Hucie - a placem Centralnym warto zwiedzić zabytkowy, drewniany dworek w Krzesławicach należący do wybitnego, polskiego malarza Jana Matejki i stojący obok XVII-wieczny, drewniany kościółek św. Jana Chrzciciela. Potrzeba kompleksowej ochrony pierwotnego założenia urbanistycznego Nowej Huty znalazła potwierdzenie w styczniu 2005 r., kiedy to obszar ten został wpisany do rejestru zabytków.
Zapoznając się z najciekawszymi zabytkami architektury Nowej Huty, jej zwiedzanie rozpoczynamy od terenów rekreacyjnych nad rzeką Dłubnią (wypożyczalnia sprzętu wodnego, basen) i osiedla Willowego (wzniesiono tu pierwszy budynek w 1949 r.), aby następnie przejść na osiedle Na Skarpie. Do barokowego budownictwa pałacowego nawiązuje kompleks 17 pawilonów Miejskiego Szpitala im. S. Żeromskiego. Wracając na plac Centralny, będący swoistą "historią architektury" ostatnich 50 lat mijamy jeden z dwóch budynków, nieczynnych już nowohuckich kin, kina "Światowid". Idąc dalej aleją Róż dochodzimy do miejsca, gdzie w latach 1973-1989 stał pomnik W. I. Lenina, a dalej do Parku Ratuszowego (który jest niedoszłym Rynkiem Nowej Huty). Skręcając na osiedle Zgody, będące typowym przykładem anglosaskiej urbanistyki, tzw. "jednostki sąsiedzkiej" dochodzimy do osiedla Teatralnego i Krzyża Nowohuckiego, miejsca związanego z dramatycznymi wydarzeniami z kwietnia 1960 r., podczas których doszło do walk mieszkańców Nowej Huty z oddziałami milicji. Za kościołem Najświętszego Serca Pana Jezusa, który stanął na miejscu tych wydarzeń znajduje się gmach działającego od ponad 50 lat Teatru Ludowego (premiera odbyła się w grudniu 1955 r.). Spod wejścia do teatru widoczna jest na osiedlu Bieńczyce bryła nowohuckiej świątyni zwanej "Arką Pana". Kościół bieńczycki Matki Bożej Królowej Polski (ul. Obrońców Krzyża 1) wraz z kościołem św. Maksymiliana Marii Kolbego w Mistrzejowicach (os. Tysiąclecia 86) i innymi świątyniami nowohuckimi są nie tylko wybitnymi dziełami architektury i miejscami, w których można oglądać dzieła sztuki najwybitniejszych współczesnych, polskich artystów, lecz także miejscami bliskimi każdemu Polakowi poprzez osobę papieża Jana Pawła II, który od 1958 r., kiedy został sufraganem krakowskim, często odwiedzał Nową Hutę uczestnicząc w jej życiu religijnym. Nowohuckie świątynie w sposób nierozłączny związane są również z wydarzeniami lat 80. XX w. (m.in.: powstaniem NSZZ "Solidarność", stanem wojennym, demonstracjami przeciwko reżimowi komunistycznemu oraz pomocą przeciwko represjonowanym).
Oprócz dziedzictwa historycznego i kulturowego w Nowej Hucie znajdują się również rozległe tereny dobrze zachowanej pierwotnej przyrody. Do nich należą Łąki Nowohuckie, czyli XVIII-wieczne starorzecze Wisły (obok placu Centralnego) oraz Lasek Mogilski będący pozostałością dawnej, podmokłej puszczy. Spacerując tam, możemy oglądać wiele rzadkich okazów fauny i flory niewystępujących w takich ilościach na terenie zurbanizowanym. Również miłośnicy inżynierii wojskowej mogą obejrzeć na terenie Nowej Huty austriackie fortyfikacje obronne zbudowane pod koniec XIX w. w ramach modernizacji Twierdzy Kraków. Mimo różnego stanu zachowania na uwagę zasługują forty: "Krzesławice" (znajduje się w nim Dom Kultury), "Mistrzejowice" oraz "Grębałów". Wracając do Krakowa, warto wstąpić do znajdującego się na terenie dawnego lotniska w Czyżynach Muzeum Lotnictwa Polskiego. W jego zbiorach znajduje się jedna z najstarszych i najcenniejszych na świecie kolekcji zabytkowych samolotów i silników.
Trasa nowohucka to szlak kontrastów i paradoksów historii miasta. Zwiedzając Nową Hutę, poznajemy dzieje wschodniej części Krakowa; od czasów najdawniejszych (kopiec Wandy) z jego ogromnym dziedzictwem kulturowym i historycznym aż po "niechciane" dziedzictwo (powstałe po 1949 r.) z interesującymi zabytkami polskiej architektury, których twórcami byli najwybitniejsi polscy architekci i urbaniści.