Synagoga i Cmentarz Remuh

Zgodę na budowę tej synagogi wyjednał u samego Zygmunta Augusta zamożny kupiec Isserl ben Józef. Miał to być dar dla jego syna Mojżesza Isserlesa, zwanego Remuh.

Remuh pełnił funkcje rabina Krakowa i rektora tutejszej jesziwy (szkoły talmudycznej). Pisał dzieła dotyczące religii, filozofii, mistycyzmu i nauk przyrodniczych. Był najwybitniejszym kodyfikatorem prawa aszkenazyjskiego (czyli Żydów Europy Środkowej i Wschodniej). Jego kodeks rytualny zatytułowany Mappa (Obrus) jest do dziś stosowany przez ortodoksyjnych Żydów na całym świecie.

Wzniesiony w roku 1556 zapewne drewniany budynek wkrótce strawił pożar, ale odbudowano go dwa lata później już w postaci murowanej. Renesansowy charakter synagogi przekształciły niekorzystnie późniejsze przebudowy i dziś trudno doszukać się tu wyrazistych cech stylowych. Zwracają uwagę potężne, kamienne szkarpy podpierające stosunkowo niewielki budynek.

W czasie drugiej wojny światowej zdewastowane wnętrze zamienione zostało na skład impregnowanych worków na zwłoki, a w tzw. babińcu (sali dla kobiet) zmagazynowano sprzęt przeciwpożarowy. W latach 1958-1968 bóżnica została odnowiona i częściowo zrekonstruowana.

Hebrajski napis na bramie przy ulicy Szerokiej głosi, że wchodzimy do Bożnicy Nowej błogosławionej pamięci Remuh. W kolebkowo sklepionej sali mężczyzn z pierwotnego wyposażenia zachowały się jedynie nieliczne elementy. Należy do nich kamienna skarbona przy wejściu. Napis na niej głosi: złoto, srebro, miedź, co miało być zachętą do składania datków. Oryginalny jest także późnorenesansowy kamienny aron ha-kodesz, ujęty w zdwojone pilastry i zwieńczony tablicami Dekalogu. Po prawej stronie szafy ołtarzowej tablica upamiętnia miejsce, gdzie zwykł się modlić rabin Remuh i które do dziś pozostaje wolne w czasie nabożeństw.

Dziś synagoga ta jest jedynym krakowskim żydowskim domem modlitwy, w którym odbywają się regularnie nabożeństwa (każdy piątek i wszystkie święta żydowskie). W 1968 roku odwiedził ją ówczesny metropolita krakowski kardynał Karol Wojtyła, a w roku 1992 modlił się tu prezydent Izraela Chaim Herzog.

Z synagogą Remuh sąsiaduje cmentarz o tej samej nazwie, starszy od niej o kilka lat, bowiem pierwsze pochówki datowane są na rok 1551. W Polsce starsze cmentarze żydowskie mają tylko Wrocław i Lublin. Pierwotnie wejście prowadziło zasklepioną później bramą w murze od strony ulicy Jakuba. Po przyłączeniu Kazimierza do Krakowa (1800 r.) cmentarz Remuh zamknięto decyzją władz austriackich, podobnie jak wszystkie przykościelne cmentarze Krakowa, położone zwykle obok zwartej zabudowy mieszkalnej. Przed ostatnią wojną był miejscem dość zaniedbanym, z kilkudziesięcioma zaledwie nagrobkami, a hitlerowcy urządzili tu dodatkowo składowisko śmieci.

Kiedy w roku 1956 przystąpiono wreszcie do jego uporządkowania i inwentaryzacji, zastanowienie wzbudziło to, że znaczne połacie cmentarza były puste - bez śladów po usuniętych grobach. Podczas prac wykopaliskowych dokonano sensacyjnego odkrycia. Odnaleziono ok. 700 nagrobków z okresu od drugiej połowy XVI do pierwszej połowy XIX wieku, przysypanych grubą warstwą ziemi. Wykonane z piaskowca i wapienia pińczowskiego, rzadziej z marmuru dębnickiego, na ogół niekompletne i uszkodzone, pokryte były płaskorzeźbionymi ornamentami typowymi dla żydowskiej sztuki zdobniczej. Dziś ustawionych jest tu 711 nagrobków, część w typie tumbowym, inne - w formie wolno stojących płyt, czyli macew. Fragmenty płyt, których nie udało się uratować, wkomponowano w mur od strony ulicy Szerokiej, tworząc tzw. ścianę płaczu.

Żydów z całego świata przyciąga tu grób Mojżesza Isserlesa (zm. 1572 r.). Większość pozostawia tu karteczki z prośbami (czyli kwitłech), w nadziei, że Remuh wstawi się za nimi u Boga. Jego grób jest jedynym na cmentarzu, który nie uległ zniszczeniu. Przez wieki gmina żydowska utrzymywała go w dobrym stanie. Jego ocalenie podczas wojny przypisuje się cudownej interwencji - powtarzano opowieść, że Niemca, który chciał zniszczyć nagrobek, trafił piorun. Na macewie zachował się XVI-wieczny napis: Od Mojżesza [proroka] do Mojżesza [Isserlesa] nie było takiego Mojżesza. Świadczy on o ogromnym poważaniu, jakim Remuh cieszy się wśród Żydów.

czytaj więcej: http://www.krakow.travel/