Szkoła tysiąclatka i Krzyż Nowohucki

Szkoła tysiąclatka (1960−1961, proj. Józef Gołąb) i Krzyż Nowohucki, os. Teatralne 35 (dawna ul. Majakowskiego 2)

To jedno z najbardziej symbolicznych miejsc Nowej Huty, gdzie w 1960 roku rozegrała się Walka o Krzyż – pierwszy otwarty bunt mieszkańców miasta przeciwko władzy komunistycznej. Na działce przy ówczesnej ul. Majakowskiego, przeznaczonej na fali „odwilży” 1956 roku pod budowę kościoła, stanął drewniany krzyż. Gdy władze cofnęły zgodę na świątynię i próbowały usunąć krzyż, wybuchły gwałtowne protesty – brutalnie tłumione przez milicję i ZOMO. Krzyż pozostał, ale w jego miejscu, jako część państwowej akcji „1000 szkół na tysiąclecie państwa polskiego”, powstała Szkoła Podstawowa – nowoczesna „tysiąclatka” zaprojektowana przez Józefa Gołąba. Budynek o nietypowym, grzebieniowym układzie składa się z niskich pawilonów połączonych przeszklonym łącznikiem, z ażurowymi dekoracjami w elewacjach i licznymi dziedzińcami zapewniającymi doświetlenie wnętrz – to oryginalny przykład modernistycznej architektury edukacyjnej lat 60. Ostatecznie, tuż obok szkoły, na rogu ul. Ludźmierskiej i Obrońców Krzyża, w latach 1998–2002 wzniesiono niewielki kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, według projektu Krzysztofa Ingardena, Jacka Ewý i Przemysława Gawora. W 2007 roku obok kościoła stanął Pomnik Krzyża Nowohuckiego autorstwa Stefana Dousy. Miejsce to łączy historię architektury, pamięć oporu społecznego i duchowy wymiar walki o przestrzeń religijną w mieście zbudowanym jako ateistyczne miasto idealne.

Krzyż Nowohucki (fot. Ela Marchewka)

[ENGLISH]

Tysiąclatka School - Millenium School (1960-1961, designed by Józef Gołąb) and Nowa Huta Cross, os. Teatralne 35 (formerly ul. Majakowskiego 2)

This is one of the most symbolic places in Nowa Huta, where the Battle of the Cross – the first open rebellion of the city's inhabitants against the communist authorities – took place in 1960. A wooden cross was erected on a plot of land in what was then ul. Majakowskiego, earmarked in the wave of the 1956 'thaw' for the construction of a church. When the authorities withdrew permission for the shrine and attempted to remove the cross, violent protests broke out which were then violently suppressed by the police and the ZOMO militia. The cross remained, but in its place, as part of the state campaign '1000 schools for the 1000th anniversary of the Polish state', a primary school was built, a modern 'millennium school' designed by Józef Gołąb. The building with its unusual ridge layout consists of low pavilions connected by a glazed link, with openwork decorations in the façades and numerous courtyards providing light to the interiors – an original example of 1960s modernist educational architecture. Eventually, just next to the school, on the corner of ul. Ludźmierska and ul. Obrońców Krzyża, a small Church of the Sacred Heart of Jesus was built, designed by Krzysztof Ingarden, Jacek Ewý and Przemysław Gawor. In 2007, the Cross of Nowa Huta Monument by Stefan Dousa was erected next to the church. The site combines architectural history, the memory of social resistance and the spiritual dimension of the struggle for religious space in a city built as an atheist ideal city.

[ITALIANO]

Scuola del Millennario "Tysiąclatka" (1960–1961, progetto di Józef Gołąb) e Croce di Nowa Huta, complesso residenziale Teatralne 35 (già via Majakowskiego 2)

È uno dei luoghi più simbolici di Nowa Huta, dove nel 1960 ebbe luogo la “Battaglia della Croce”, la prima aperta ribellione degli abitanti della città contro le autorità comuniste. Una croce di legno fu eretta su un terreno nell’allora via Majakowski, destinato, sull’onda del “disgelo” del 1956, alla costruzione di una chiesa. Quando le autorità ritirarono il permesso per la costruzione della chiesa e tentarono di rimuovere la croce, scoppiarono violente proteste, brutalmente represse dalla milizia e dallo ZOMO (forze speciali antisommossa del regime comunista).  La croce rimase, ma al suo posto, nell’ambito della campagna statale “1000 scuole per il millenario dello Stato polacco”, sorse una scuola elementare – una moderna “scuola del millenario” progettata da Józef Gołąb. L’edificio, dal caratteristico impianto a pettine, è costituito da bassi padiglioni collegati da un corpo vetrato, con decorazioni traforate nelle facciate e numerosi cortili che assicurano l’illuminazione naturale degli interni, andando a creare un esempio originale di architettura scolastica modernista degli anni Sessanta. Infine, proprio accanto alla scuola, all’angolo tra via Ludźmierska e via Obrońców Krzyża, tra il 1998 e il 2002 fu edificata una piccola chiesa dedicata al Sacro Cuore di Gesù, su progetto di Krzysztof Ingarden, Jacek Ewý e Przemysław Gawor. Nel 2007, accanto alla chiesa, fu eretto il Monumento alla Croce di Nowa Huta, opera di Stefan Dousa. Il luogo unisce la storia dell’architettura, la memoria della resistenza sociale e la dimensione spirituale della lotta per lo spazio religioso in una città concepita come idealmente atea.