Fort 49 ¼ „Grębałów” – fort, który bronił Krakowa w listopadzie 1914 roku

Ten fort pancerny główny powstał w latach 1897–1899 do celów obrony Twierdzy od strony wschodniej – do blokowania doliny Wisły oraz traktu proszowickiego.

Fort okazał się bardzo przydatny w I bitwie o Kraków, gdy w dniach 20–22 listopada 1914 r. wspierał przeciwnatarcie wojsk austro-węgierskich, które finalnie na zimę odrzuciło Rosjan za linię Nidy.

Tuż po wyzwoleniu Krakowa w 1918 r. zdemontowano z niego część dział, które użyto do uzbrojenia pospiesznie przygotowanych pociągów pancernych, które wysłano na odsiecz Polakom walczącym we Lwowie.

W czasie II wojny światowej okupanci najpierw wykorzystali go na magazyny, a potem próbowali urządzić w nim punkt oporu. Po II wojnie światowej fort zaczął niszczeć - pozbawiono go wież pancernych, a wilgoć zaczęła dewastować mury.

Proces rewaloryzacji obiektu ruszył w 1988 r., gdy zaczęto jego adaptację na potrzeby ośrodka jeździeckiego dla dzieci i młodzieży TKKF „Przyjaciel Konika”. W forcie zachowały się oryginalne pancerne tarcze, drzwi i okiennice tradytora. Urządzono w nim punkty ekspozycyjne, a także prowadzone są często wykłady na temat czasów Twierdzy Kraków.

Dostępność: ul. Kocmyrzowska w pobliżu pętli tramwajowej na Wzgórzach Krzesławickich. Zwiedzanie możliwe po uzgodnieniach z gospodarzem obiektu – ze względu na specyfikę zajęć z dziećmi i zwierzętami. Często realizowane są tu projekty dotyczące bezpośrednio fortu – wystawy czy wykłady. Więcej informacji na stronie użytkownika: www.przyjacielkonika.pl.