Listopad z UNESCO

Listopad przypomina o początkach działalności Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury, popularnie nazywanej UNESCO. Warto odświeżyć cele UNESCO i przypomnieć miasta, które w 2021 roku świętują jubileusz wpisania swoich obiektów na Listę Światowego Dziedzictwa. 

Konstytucja UNESCO, która powołała do życia tę specjalistyczną organizację ONZ, została podpisana 16 listopada 1945 roku. Powstała po II wojnie światowej organizacja miała wspierać międzynarodową współpracę we wszystkich dziedzinach działalności intelektualnej, czuwając w szczególności nad ochroną światowej spuścizny książek, dzieł sztuki, zabytków historii i nauki. Zachęcała ona także do podpisywania międzynarodowych konwencji, zobowiązujących kraje do zachowania i rozpowszechniania wiedzy w tym zakresie. Popularna Lista Światowego Dziedzictwa powstała na mocy jednej z nich - Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjętej przez delegatów UNESCO w Paryżu 16 listopada 1972 roku i obowiązującej od 1975 roku. Konwencję przyjęły lub ratyfikowały 193 państwa, w tym Polska.

Konwencja precyzyjnie definiuje dziedzictwo kulturowe i naturalne. Ustanawia także wykaz obiektów o „wyjątkowej powszechnej wartości” i powołuje do realizacji swoich celów – czyli inwentaryzacji i ochrony obiektów - specjalny organ wykonawczy: Komitet Światowego Dziedzictwa (World Heritage Committee). Zasiadają w nim każdorazowo (z reguły na okres 4-letni) przedstawiciele 21 Państw-Stron Konwencji. Obradując podczas dorocznych sesji, Komitet decyduje o wpisaniu miejsca na Listę UNESCO, umieszczeniu na Liście Światowego Dziedzictwa w zagrożeniu lub skreśleniu z tych list. Obecnie na Liście znajduje się 1154 obiektów z 167 krajów świata, w tym 897 przykładów dziedzictwa kulturowego, 218 obiektów dziedzictwa naturalnego oraz 39 obiektów o charakterze mieszanym.

Wpisanie na Listę UNESCO, a tym samym uzyskanie „marki” światowego dziedzictwa, zwiększa prestiż i zainteresowanie danym miejscem, co przekłada się na wzrost liczby odwiedzających je turystów. Niesie jednocześnie za sobą konkretne zobowiązania ze strony kraju-członka Konwencji, na terenie którego znajduje się dany obiekt. UNESCO monitoruje, na ile – w ramach możliwości lokalnego prawa – spełnione są wymagania w zakresie ochrony, konserwacji i zrównoważonego zarządzania miejscem światowego dziedzictwa. UNESCO chroni dla przyszłych pokoleń kulturowe i przyrodnicze skarby, aby nie stały się one ofiarą doraźnej koniunktury politycznej, czy nieracjonalnej gospodarki. Polska, która była jednym z pierwszych państw-sygnatariuszy Konwencji Dziedzictwa Światowego, ma na Liście UNESCO aż 16 wyjątkowych obiektów. Jako jedno z pierwszych miejsc na świecie, już w 1978 roku na Listę trafił historyczny Kraków. Wpis obejmuje Stare Miasto w obrębie dawnych murów, Wzgórze Wawelskie oraz dzielnicę Kazimierz wraz ze Stradomiem. W tym samym czasie UNESCO objęło ochroną Kopalnię Soli w Wieliczce. 

Każdego roku miasta i kraje na całym świecie z dumą obchodzą okrągłe rocznice wpisania swoich obiektów na Listę UNESCO. Tegoroczni „rekordziści” – marokański Fez i francuskie Fontainebleau – świętują już 40-lecie uznania swoich zabytków za światowe dziedzictwo! Historyczne centrum meksykańskiej Morelii oraz stare, drewniane centrum fińskiego miasta Rauma zostały objęte ochroną UNESCO dokładnie 30 lat temu – w 1991 roku. 20-lecie na Liście UNESCO obchodzą w 2021 roku miasta Aranjuez (Hiszpania), Guimarães (Portugalia), Lamu (Kenia), Provins (Francja) i Wiedeń (Austria). Z kolei Bridgetown (Barbados) i Mombasa (Kenia) świętują jubileusz 10-lecia.

Jubileusze UNESCO promuje m.in. Organizacja Światowego Dziedzictwa OWHC, której przewodniczy Prezydent Miasta Krakowa. Warto zajrzeć na jej stronę (www.ovpm.org), aby dowiedzieć się więcej o wyjątkowych miejscach i wyjątkowych obiektach na mapie świata, które stanowią nasz wspólny skarb.