Kultura rozwiń menu
Serwis używa plików cookies zgodnie z polityką prywatności pozostając w serwisie akceptują Państwo te warunki

Najsłynniejsza krakowska wieża – hejnalica

W cyklu #krakowheritage opisujemy wybrane obiekty, które dzięki wsparciu miasta odzyskały swój blask. Kontynuujemy temat renowacji realizowanych w bazylice Mariackiej i zapraszamy do wnętrza najsłynniejszej krakowskiej wieży, z której co godzinę na cztery strony świata rozbrzmiewa hejnał.

Fot. Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK

Hejnalica to jedna z wież kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zwanego Mariackim, który w 1963 roku został podniesiony do ragi bazyliki mniejszej. Kościół wpisany jest do rejestru zabytków pod nr A-178/M.

Po katedrze na Wawelu bazylika Mariacka jest najważniejszym kościołem Krakowa. Historia świątyni sięga lat 1221-1222. Jak podaje Jan Długosz, jej fundatorem był biskup krakowski Iwo Odrowąż. Decyzję o dobudowaniu do korpusu kościoła dwóch wież podjęto za czasów panowania Bolesława Wstydliwego. Już w latach 1290-1300 na fundamentach tego parafialnego kościoła wzniesiono nowy, który został poświęcony w 1320 roku. Na przełomie XIV i XV wieku kościół ulegał znacznym przebudowom, a w latach 1435-1446 wieża północna została podwyższona i przystosowana do pełnienia funkcji strażnicy miejskiej. W roku 1478 wieżę nakryto wielobocznym hełmem, który w 1666 roku ozdobiono złoconą koroną maryjną.

Z tej wieży, liczącej 82 m wysokości, wygrywany jest hejnał. W niewielkim pomieszczeniu na wysokości 81 metrów całodobowe dyżury pełnią strażacy – trębacze. Do pomieszczeń zajmowanych przez hejnalistów prowadzi 239 schodów, których pokonanie przeciętnie zajmuje hejnaliście około 2,5 minuty. Hejnał mariacki jest grany co godzinę, przez całą dobę, i zawsze „na żywo” na cztery strony świata. Najpierw w stronę Wawelu ‒ dla króla, następnie na Rynek Główny ‒ dla władz miasta (wieża ratuszowa traktowana jest jako symbol władz miasta), później w kierunku Bramy Floriańskiej ‒ dla przybywających do Krakowa i czwarty raz dźwięk hejnału kierowany jest w stronę Małego Rynku ‒ kiedyś dla kupców, dziś dla komendanta straży pożarnej.

Od czasów średniowiecza na wyższej wieży kościoła Mariackiego w dzień i w nocy czuwał strażnik, wypatrując pożarów, wrogów zbliżających się do Krakowa i innych niebezpieczeństw. Do jego obowiązków należało też granie na trąbce hejnału, początkowo tylko o świcie i o zachodzie słońca, jako sygnału do otwarcia i zamknięcia miejskich bram, później co godzinę. Hejnał stał się muzycznym symbolem Krakowa i rozbrzmiewa do dziś: grany jest co godzinę przez całą dobę na cztery strony świata. Czemu jednak jego melodia tak nagle się urywa? Otóż w 1241 roku pod miasto nadciągnęli Tatarzy. Jak chce legenda, czuwający na wieży strażnik zaczął grać na alarm. Zdołał ostrzec miasto przed atakiem, lecz w pół taktu jego gardło przeszyła tatarska strzała. Właśnie dlatego melodia hejnału tak nagle się kończy – w tym samym miejscu, w którym przestał ją grać bohaterski strażnik.

O rzeczywistych początkach hejnału z wieży Mariackiej w Krakowie wiemy tylko, że grany jest „od zawsze”. Istnieje dokument, na podstawie którego możemy powiedzieć, że hejnał rozlegał się z wieży mariackiej w 1392 roku ‒ w rachunkach miasta Krakowa z tego roku znaleźć można wydatek ośmiu groszy tygodniowo na strażnika na wieży Mariackiej z dodatkiem pół grosza na trębaczy.

Służbę na wieży pełnią nieprzerwanie od 1874 roku strażacy zawodowej straży pożarnej. W czasie 24-godzinnego dyżuru każdy z dwóch hejnalistów gra hejnał 48 razy. Nie muszą już, jak ich poprzednicy, wypatrywać przez okienka, czy nie nadciąga na Kraków nieprzyjaciel albo czy gdzieś nie wybuchł pożar. Mają grać i grają najpiękniej jak potrafią.

Słowo „hejnał” oznacza świt, jutrzenkę, pobudkę. To jedna z najciekawszych krakowskich tradycji i ogromna atrakcja dla turystów. Bez tej melodii trudno dzisiaj wyobrazić sobie nie tylko Kraków, ale też Polskie Radio, które od 16 kwietnia 1927 r., z przerwą na czas okupacji, transmituje hejnał z wieży Mariackiej – transmisje te określane są mianem najstarszej cyklicznej audycji na świecie. Dodajmy, że Kraków jest jedynym miastem na świecie, w którym średniowieczna tradycja grania z wieży co godzinę hejnału przetrwała do dziś.

A wszystkich, którzy chcieliby posłuchać hejnału nie spod wieży, ale z jej wnętrza zapraszamy na stronę telewizja.krakow.pl. Na wieży hejnałowej bazyliki Mariackiej zamontowano pięć kamer, które pokazują hejnalistę od momentu uderzenia w dzwon aż do czwartego hejnału. Internauta, przełączając widoki, może śledzić całą trasę strażaka z trąbką. W ten sposób krakowski hejnał trafia w najodleglejsze zakątki świata.

W 2014 roku przeprowadzono remont generalny wnętrza wieży hejnałowej i pomieszczeń zajmowanych przez strażaków. Z budżetu miasta kwotą 200 tys. zł zostały wsparte prace obejmujące remont konserwatorski drewnianej klatki schodowej, której stopnie, pozostawione jako świadki, zostały wyłączone z użytku i zastąpione nowymi, bezpieczniejszymi. Dotacja wyniosła 48 proc. wydatków poniesionych na ten cel.

W 2015 roku przeprowadzona została wymiana stolarki okiennej na poziomie X i XI. Wymiana okien była konieczna z uwagi na zapewnienie hejnalistom bezpieczeństwa i komfortu pracy. Okna były bardzo zużyte, zarówno drewno, przeszklenie i tzw. okucia (zawiasy i zamki) nie nadawały się do dalszej eksploatacji. Warto zauważyć, że wykonanie okien, w których pojawiają się hejnaliści, było wielkim wyzwaniem zarówno dla stolarzy, jak i producenta okuć. Mamy bowiem do czynienia z obiektem zabytkowym, gdzie szczególną wartością jest zachowanie zarówno odpowiedniej historycznej formy stolarki, jak też zapewnienie wyjątkowej wytrzymałości z uwagi na szczególną częstotliwość otwierania i zamykania. Tak często w ciągu jednej doby nie otwiera się i zamyka chyba żadne okno w jakimkolwiek innym obiekcie. Miasto partycypowało w kosztach wymiany kwotą 50 tys., co stanowiło 92 proc. kosztów.

Opis przygotowano w oparciu o dostępne źródła historyczne i parafialne oraz rys historyczny zawarty w programach prac konserwatorskich.


W cyklu #krakowheritage, który można znaleźć tutaj, zaprezentowaliśmy dotychczas blisko 30 zabytków odnowionych przy wsparciu miasta. Zachęcamy do spacerów szlakiem krakowskich renowacji i poznawania lub okrywania na nowo najpiękniejszych obiektów, a także oznaczania ich hasztagiem #krakowheritage – wspólnie pokażmy, że jesteśmy dumni z efektów opieki nad zabytkami naszego miasta.

Hejnalica
Hejnalica Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Klatka schodowa przed konserwacją
Klatka schodowa przed konserwacją Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Klatka schodowa po konserwacji
Klatka schodowa po konserwacji Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Schody przed konserwacją
Schody przed konserwacją Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Schody po konserwacji
Schody po konserwacji Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Nowa klatka schodowa
Nowa klatka schodowa Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Stan zachowania starego okna
Stan zachowania starego okna Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Kwatera starego okna
Kwatera starego okna Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Okucia nowego okna
Okucia nowego okna Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Kwatera nowego okna
Kwatera nowego okna Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Nowe okno
Nowe okno Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK
Hejnalica
Klatka schodowa przed konserwacją
Klatka schodowa po konserwacji
Schody przed konserwacją
Schody po konserwacji
Nowa klatka schodowa
Stan zachowania starego okna
Kwatera starego okna
Okucia nowego okna
Kwatera nowego okna
Nowe okno
pokaż metkę
Osoba publikująca: Tomasz Róg
Podmiot publikujący: Wydział Komunikacji Społecznej
Data publikacji: 2021-12-24
Data aktualizacji: 2021-12-24
Powrót

Zobacz także

Znajdź